Maoiniú na Chéad Dála

Dá mbeadh Dáil Éireann ag iarraidh go n-éireodh lena plean uaillmhianach neamhspleáchas a bhaint amach in ainneoin naimhdeas rialtas na Breataine, ba léir go mbeadh gá le go leor airgid a bhailiú – agus a chaitheamh.

Ba léir chomh maith go mbeadh Caisleán Bhaile Átha Cliath agus Westminster go láidir in aghaidh aon iarrachtaí tiomsaithe airgid.

Gan amhras, bheadh costas mór ag baint le dhá phríomhghné an fheachtais shibhialta ag tacú leis an bPoblacht – achainí ar chomhdháil síochána Versailles agus forbairt frithstáit rúnda. Chomh maith leis sin, dá n-éireodh le ceachtar den dá ghné sin, an dara ceann go háirithe, bheadh gá le tuilleadh caiteachais arís. Maidir le maoiniú ghné míleata an fheachtais, le linn dhara cruinniú na Dála, an 22 Eanáir 1919, ainmníodh agus faomhadh Aire Cosanta Náisiúnta, Richard Mulcahy, mar chomhalta lárnach den chéad Aireacht. Comhartha glan soiléir ab ea é sin gur ar aidhmeanna míleata a ndíreofaí cuid den airgead a bhaileodh an Dáil.

Póstaer a fhógraíonn iasacht Dháil Éireann / Le caoinchead Leabharlann Náisiúnta na hÉireann

Suaimhneas intinne

Cinneadh praiticiúil agus, níos tábhachtaí arís, cinneadh siombalach, ab ea an cinneadh a bhí ceadaithe go hoifigiúil ag an Dáil, iasachtaí a fháil go hinmheánach agus ó thar lear. Thug siad suaimhneas intinne dóibh siúd a bhí páirteach i gceapadh agus i gcur i bhfeidhm na bpleananna faoi na hiasachtaí. Chreid siad go raibh siad ag obair ar son parlaimint agus rialtas dlisteanach agus, gan dabht ar bith, chabhraigh an creideamh sin le haghaidh a thabhairt ar aon imní a bhí acu maidir leis an dlíthiúlacht, agus an chontúirt, a bhain lena raibh ar siúl acu, agus chabhraigh an creideamh sin leo an imní sin a shárú. Dá bhrí sin, bhí rath níos mó ar a gcuid iarrachtaí. Go deimhin, d’éirigh chomh mhaith lena n-iarrachtaí gur bailíodh na mílte punt in Éirinn, agus na milliúin dollar sna Stáit Aontaithe. Bailíodh tuilleadh airgid ó eisimircigh Éireannacha in áiteanna eile chomh maith, go háirithe i Sasana agus in Albain.

Harry Boland ag Páirc an Chrócaigh, 1919 / Le caoinchead Leabharlann Náisiúnta na hÉireann

Cluichí Gaelacha

Chomh maith le modhanna foirmiúla den chineál sin, rinneadh a seacht míle dícheall chun airgead a bhailiú gach áit. Baineadh úsáid as réimse leathan bealaí, roinnt acu a bhí dírithe ar chuspóirí ar leith a bhain den chuid is mó le hobair na Dála, agus roinnt acu a bhí níos ginearálta. Ceann den chéad chineál ab ea na cluichí Gaelacha a eagraíodh le cúnamh ón gCumann Lúthchleas Gael, a ndeachaigh an teacht isteach chun tacaíocht a thabhairt do na daoine a bhí i gcleithiúnas ar phríosúnaigh phoblachtacha. Bhí an cluiche idir Baile Átha Cliath agus Tiobraid Árann i bPáirc an Chrócaigh ar Dhomhnach na Fola, an 21 Samhain 1920, ar an gceann ba chlúití – nó ar an gceann ba mhíchlúití – ach eagraíodh go leor cluichí eile den chineál sin le linn na tréimhse réabhlóidí.

D’fhéadfaí airgead maith a bhailiú ag na cluichí sin, ach baineadh cuspóir níos mó ná an cuspóir airgeadais leo, mar léirigh siad dáimh na n-imreoirí, an lucht féachana agus na n-eagraithe leis na príosúnaigh agus a muintir, agus leis an troid ar son an neamhspleáchais go ginearálta. Ó thaobh cúrsaí airgeadais fiú, baineadh leas níos mó astu ná díreach an méid a bailíodh ar an lá féin. Ós rud é gur maoiníodh an chúis i dtrácht – muintir na bpríosúnach poblachtach sa chás seo – go díreach ó theacht isteach an chluiche, bhí níos lú gá ar an Dáil a hacmhainní ganna a dhíriú orthu sin. Chiallaigh sé chomh maith nach raibh ar an Dáil a raibh uaithi a mhaolú trí bheith ag iarraidh airgid go síoraí seasta ón bpobal céanna.

An Chros Bhán

B’amhlaidh a bhí sé i gcás obair Chros Bhán na hÉireann. Bunaíodh an eagraíocht charthanach i mí Feabhra 1921 chun cabhair a thabhairt d’íobartaigh shibhialtacha Chogadh na Saoirse, go háirithe iad siúd ar scriosadh a dtithe agus a maoine de bharr an bheartais díoltais a bhí faofa ag Rialtas na Breataine le linn an dara cuid den chogadh. Ós rud é go raibh eagraíocht phríobháideach toilteanach tabhairt faoi obair den chineál sin laghdaíodh ar ualach airgeadais agus riaracháin na Dála. Chuaigh sé chun tairbhe na Dála ar roinnt bealaí eile. Ba ó na Stáit Aontaithe a tháinig an chuid is mó den airgead a bhailigh an Chros Bhán, ach toisc an bunús daonchairdiúil a bhain léi bhí sé tábhachtach nach gceapfaí go raibh sí i gcomórtas le hiarrachtaí na Dála sa dlínse sin.

Níos caolchúisí arís, ba ó chúlraí éagsúla na daoine a bhí ar choiste eagraíochta Chros Bhán na hÉireann. Ba é an Cairdinéal Logue, Ard-Easpag Caitliceach Rómhánach Ard Mhaca, a bhí mar uachtarán. Bhí an Cairdinéal go láidir in aghaidh na gluaiseachta poblachtaí. Bhí an cathaoirleach, Laurence O’Neill, Ard-Mhéara Bhaile Átha Cliath, báúil do chás an Rialtais Dúchais. Bhí ionadaithe ón lucht oibre, acadóirí, Eaglais na hÉireann agus aontachtaithe ar an gcoiste, chomh maith le scarúnaithe poblachtacha. Léiríonn an éagsúlacht seo an toil a bhí ag na scarúnaithe poblachtacha seo comhoibriú leo siúd a bhí ag cur ina n-aghaidh ar mhaithe le dul chun cinn an náisiúin.

Chabhraigh comhoibriú den chineál sin le príomhlaige na Chéad Dála a leigheas ó thaobh an chlú phoiblí a bhí uirthi – is é sin nach raibh páirteach inti ach comhaltaí Shinn Féin. Chomh maith leis sin, dhaingnigh sé an fhéiníomhá a bhí aici gurb í an bealach is fearr le gur féidir, de réir Fhorógra 1916, “séan agus sonas a lorg don náisiún uile agus do gach roinn di”.

Micheál Ó Coileáin / Le caoinchead Leabharlann Náisiúnta na hÉireann

Dlíthiúlacht amhrasach

Bhain gníomhaithe na Dála úsáid as go leor bealaí eile ar ndóigh chun airgead a bhailiú. De bhrí chonstaicí riarachán na Breataine, bhí amhras faoi dhlíthiúlacht go leor de na bealaí seo, agus ní raibh aon dabht ann ach go raibh cuid acu go hiomlán in aghaidh an dlí. Ní raibh seans dá laghad ann, mar shampla, go n-iarrfadh poblachtaigh cead ó Chaisleán Bhaile Átha Cliath chun lá bratach nó díolachán saothair a eagrú. Choinnigh siad leo, mar sin féin, ag bailiú airgid agus ag díol ticéid raifil, bratacha trí dhath agus suaitheantais phoblachtacha i dtithe tábhairne agus i gclubanna, laistigh agus lasmuigh, fud fad na tíre, ach amháin in áiteanna móra na nAontachtaithe san Oirthuaisceart. Agus méid an airgid a seoladh trí chóras na n-oifigí poist sna laethanta sin á chur san áireamh, ba mhinic go raibh rath ar ruathar airm a ndearnadh ar an gcóras poist. Ba é príomhchuspóir na ruathar sin, áfach, ná faisnéis a thiomsú agus éiginnteacht a chothú i measc lucht na Breataine maidir le slándáil a mbealaí cumarsáide.

Agus é ina Aire Airgeadais, bhí Micheál Ó Coileáin ag croílár na n-iarrachtaí tiomsaithe airgid seo. Glactar leis go ginearálta go raibh sé sin ar cheann de na rudaí ba thábhachtaí a rinne sé ar son an neamhspleáchais, as an obair mhór uile a rinne sé. In ainneoin na timpeallachta neamhghnáiche gnó inar oibrigh sé, aisteach go leor bhí gnáthmhodhanna gnó in úsáid aige. Ní raibh an fhoireann a bhí ag obair faoina stiúir in ann admhálacha, cóipeanna carbóin ná cuntais iniúchta a sheachaint.

Baineadh úsáid as an tionchar a bhí aige ar ghné mhíleata an fheachtais scarúnaithe ar ócáid amháin ar a laghad ar mhaithe lena iarrachtaí airgeadais. D’fhonn na cuntais bhainc a bhí in úsáid ag poblachtaigh a aimsiú, d’earcaigh an Bhreatain Alan Bell, giúistís aosta a raibh mioneolas aige ar an gcóras airgeadais in Éirinn. Bhain riarachán na Breataine úsáid as saineolas Bell roimhe sin chun cur isteach ar chúrsaí airgeadais na ngrúpaí a bhí páirteach sa chorraíl faoi chúrsaí talún. Ar an eolas faoin dul chun cinn tapa a bhí á dhéanamh aige, agus eaglach roimh an toradh a bheadh ann dá n-éireodh leis, d’ordaigh Ó Coileán feallmharú Bell. D’fheallmharaigh an Scuad é i lár an lae ghil ina áit chónaithe i ndeisceart Bhaile Átha Cliath i mí an Mhárta 1920. Ní nach ionadh, ní raibh na Briotanaigh in ann aon duine a fháil a rachadh ina áit. Baineadh amach an bhagairt eisiach seo ar iarrachtaí tiomsaithe airgid na Dála, agus cé gur ghabh na Briotanaigh suimeanna sách beag airgid ó na Poblachtaigh ina dhiaidh sin, níor cuireadh isteach go mór ar oibríochtaí.

Agus na hiarrachtaí a rinne gníomhaithe ar son na Dála chun airgead a bhailiú á gcur san áireamh, is mór an t-iontas nár bhain siad úsáid as roinnt foinsí follasacha. Sampla an-mhaith de seo ná na hAnáidí Talún. D’íoc feirmeoirí Éireannacha suimeanna móra airgid le Rialtas na Breataine gach bliain mar aisíoc ar na hiasachtaí a tugadh dóibh chun a gcuid talún a cheannach ó thiarnaí talún. Dhiúltaigh an Coileánach go gcuirfí brú ar fheirmeoirí Éireannacha na híocaíochtaí seo a íoc leis an Dáil in ionad Rialtas na Breataine. Bhí sé den tuairim sin mar go raibh eagla air go scriosfadh briseadh conartha chomh follasach sin cáil na hÉireann go hidirnáisiúnta maidir le hionracas airgeadais, cáil ar ghá do na scarúnaithe a chothú ionas go mbeadh teacht acu ar chreidmheas idirnáisiúnta nuair a bheadh féinrialtas bainte amach acu. Léiriú suntasach é sin ar chumas an Choileánaigh a dhearcadh fadtéarmach maidir le leas an náisiúin a mheascadh le breithiúnas taicticiúil den scoth faoi conas a dhualgais san iarracht ar son na saoire a bhainistiú ó lá go lá.

Stampaí a fhógraíonn iasacht Dháil Éireann / Le caoinchead Leabharlann Náisiúnta na hÉireann

Caiteachas

Cé go bhfuil sé deacair teacht ar fhigiúir cruinn don ioncam iomlán a bhailigh an Dáil, tá sé nach mór dodhéanta teacht ar fhigiúr cruinn don chaiteachas a thabhaigh sí. Bhí sé níos ionchoirithí taifid a bhain le caiteachas a bheith i do sheilbh nó eolas a bheith agat ina leith, ná mar a bhí sé admhálacha a bheith i do sheilbh nó eolas a bheith agat ina leith. Ar chúiseanna follasacha, ceannaíodh roinnt rudaí, amhail airm, lasmuigh de na gnáthbhealaí cuntasaíochta. Dearbhaíodh míreanna beaga caiteachais sa Dáil go minic – amhail rátaí costais in-aiséilithe na dTeachtaí Dála. Mar sin féin, ní mórán faisnéis mhionsonraithe a tugadh amach go poiblí maidir le briseadh síos an chaiteachais a thabhaigh siad siúd a bhí ag obair ar son na Dála, a raibh thart ar 300 acu ann le linn thréimhse na Chéad Dála. Ní bheifeá ach ag súil leis an drogall sin agus cúrsaí mar a bhí siad sa tír ag an am. Bhí ar na poblachtaigh a chinntiú go raibh a laghad eolais agus ab fhéidir ag na Briotanaigh faoina gcuid cúrsaí inmheánacha.

Ag an am céanna, bhí a fhios ag an dream a bhí i gceannas gur gá meanma an lucht tacaíochta ghníomhaigh agus meas an phobail i gcoitinne a chothú dá mbeifí ag súil le tuilleadh airgid a bhailiú. Níorbh fhéidir é sin a bhaint amach gan poiblíocht a dhéanamh ar a raibh ar siúl acu. Míniú é sin ar an méid ama, fuinnimh agus airgid a caitheadh ar an Roinn Bolscaireachta. Bhí baint an-tábhacht ag an Roinn sin le creidiúnacht Dháil Éireann mar rogha réalaíoch ar Westminster a chruthú, laistigh agus lasmuigh d’Éirinn. Bhí rath thar na bearta ar an tionscnamh áirithe sin, mar a bhí le cuid mhaith d’iarrachtaí na Dála, rath i bhfad níos mó ná mar a mbeifí ag súil leis agus an méid airgid a caitheadh á chur san áireamh. Tá ardmholadh ag dul do Mhicheál Ó Coileáin as go leor rudaí, an gcaoi ar éirigh leis acmhainní a bhí chomh gann sin a riar ina measc.

Scannán faoi Bhannaí na Dála, 1919

Republican Loan Film