Tuairisciú ar an gCéad Dáil sna meáin

Féach ar an Amlíne

Ar ócáid chéad suí Dháil Éireann ar an 21 Eanáir 1919, chuaigh na scórtha nuachtán ar fud ríocht easaontaithe san iomaíocht lena chéile chun tuairisc a thabhairt ar an rud ar a dtugtar go minic “the first draft of history.”

Ó Londain go Baile Átha Cliath, ó Bhéal Feirste go Corcaigh, ó Dhoire go Ciarraí, rinne tuairisceoirí agus eagarthóirí a seacht ndícheall tuiscint a fháil ar an ócáid seo nár tharla a leithéid riamh roimhe sin. Rinne siad dian-iarrachtaí freisin an toradh ar dhócha a bheadh uirthi a thuar.

Ar thaobh amháin, d’fhógair tréimhseacháin náisiúnacha Éireannacha “a new epoch”, agus iad lán dóchais. Ar an taobh eile, thuairiscigh na nuachtáin a bhí dílis do status quo na Breataine gaiscí “futile and unreal” na reibiliúnach.

Ag breathnú siar céad bliain níos moille, faightear léargas ar an iarracht mhór a rinne an dream a bhí ag breathnú ar imeachtaí an lae sin, cé acu ar Poblachtaigh nó Aontachtaithe iad, dul i ngleic le suntas an chéad lae chinniúnaigh sin sa Chéad Dáil.

Irish Independent, 20 January 1919

An Bhreatain agus Éire

Chonacthas an téarma “Dáil Éireann” i nuachtán den chéad uair ar an 8 Eanáir 1919, nuair a d’fhoilsigh na nuachtáin náisiúnacha ráiteas Shinn Féin inar fógraíodh go raibh sé de rún ag na Teachtaí Parlaiminte nua-thofa tionól scartha a bhunú níos déanaí an mhí sin i dTeach an Ardmhéara. D’athchlóigh an Irish Independent ráiteas na dTeachtaí Parlaiminte ina iomláine.

An tráthnóna roimh an gcruinniú, tuairiscíodh san Irish Independent:

“With regard to the Dail Eireann, the preparations have been proceeding steadily. A limited number of tickets will be available for the public in the galleries of the Round Room on application to Sinn Fein Headquarters. … Formal invitations were also sent to the MPs interned, or in prison on specific charges, but no one expects that any of these will be set free to attend.”

 

Evening Herald, 20 Eanáir 1919

D’fhoilsigh ceann de thrí nuachtán tráthnóna Bhaile Átha Cliath, an Evening Herald, tuairisc mhionsonraithe ar an leathanach tosaigh ag iarraidh cur síos ar an gcaoi a reáchtálfaí an seisiún. Cosúil le nuachtáin eile, thuairiscigh sé go dtabharfaí FDÉnna (Feisirí Dháil Éireann) ar chomhaltaí an tionóil nua agus d’fhiosraigh sé cé mhéad Gaeilge a d’úsáidfidís. “The Dail Eireann will open with the election of a Speaker,” a thuairiscigh sé. “The word Speaker, however, will not be used, but the Irish equivalent, a committee having been appointed to arrange Irish titles for the different officers afterwards.” Cosúil le nuachtáin Éireannacha eile na linne, d’fhoilsigh sé buaicphointí ó phríomh-nuachtáin Londan, amhail an tuairim sa Daily Telegraph:

“Unless Sinn Feiners kick up a row, there will be peace in Dublin on Tuesday. Whether Dail Eireann will enter upon its full programme at its first sitting is not certain. If it does, it will be seen Sinn Fein is going the whole hog.”

Ba iad na trí nuachtán tráthnóna i mBaile Átha Cliath – an Evening Telegraph, Evening Mail agus an Evening Herald – na chéad nuachtáin le cuntais scríofa ar an leathanach tosaigh.

“Historic Assembly in the Mansion House, INDEPENDENCE DECLARED,” a thuairisc an Evening Herald. Thug sé tuairisc ar an tslí ar fhéach beirt cheannasaithe sinsearacha sna póilíní ó fhuinneog trasna ó Theach an Ardmhéara fad a bhí na mílte ag fanacht faoi “an air of anxious expectancy.”

Léirigh sceitse an radharc laistigh de Theach an Ardmhéara:

“At three o’clock the doors were thrown open and in surged the populace. The order was simply a revelation. The first signs of a rush were quickly suppressed by the stewards, and from that on the visitors took their seats and places with commendable precision. The smoothness … was really most wonderful.”

The Irish Times, Eanáir 1919

Ba léiriú é The Irish Times an tráth sin ar status quo na nAontachtaithe agus bhí dearcadh éagsúil aige ar na himeachtaí mar imeachtaí áiféiseacha agus thar a bheith contúirteach. An tuairisc a thug sé an mhaidin dár gcionn ar imeachtaí i dTeach an Ardmhéara ná go raibh siad “futile and unreal,” agus gurbh “a fantastic mixture of autocracy and artlessness” a bhí sa bhunreacht sealadach agus gur sraith “cloudy performances” a bhí sa searmanas. Thug an nuachtán ar aird gur maraíodh beirt phóilíní i dTiobraid Árann an tráthnóna sin agus chuir sé é sin i gcomparáid leis an searmanas chun fáilte abhaile a chur roimh Fhiúsailéirí Bhaile Átha Cliath i ndiaidh ceithre bliana go leith faoi choimeád mar phríosúnaigh chogaidh, i dTeach an Ardmhéara díreach roimh an gCéad Dháil. “The priest who had shared their sufferings in Germany gave them this simple mandate – ‘Be true to your faith and to your country.’ It is the mandate that all Ireland needs at this time,” a d’áitigh an Irish Times, “when folly walks abroad in the garb of patriotism and, in its tragic blindness, preaches the breaking up of laws.”

Nationality, 25 Eanáir 1919

Ar an taobh eile den réimse eagarthóireachta, chonaic an nuachtán seachtainiúil, Nationality, arbh é bunaitheoir Shinn Féin, Art Ó Gríobhtha an t-eagarthóir, gur athrú dóchasach ar an nglúin sin a bhí sa slua i dTeach an Ardmhéara. “Standing and looking round at the sea of faces in the Round Room, one could not fail to think that here was a glimpse of the Ireland of the future,” a mhaígh an Nationality ar an leathanach tosaigh an Satharn sin, an 25 Eanáir.

“Here was the key to the puzzle which has so long baffled politicians, statesmen, historians and prophets. … It was essentially a gathering of young men and women thoroughly alert and sincere, frank and unabashed. Here and there a few grey hairs and bald heads could be seen, but the prevailing tone was young and fresh, seasoned by a well-balanced patriotism, which promises great things for the youngest democracy of the oldest of nations.”

The New York Times, 22 Eanáir 1919

Stáit Aontaithe Mheiriceá

Cé go raibh go leor saighdiúirí Meiriceánacha i mBaile Átha Cliath an lá sin, níor tháinig tuairisceoirí Stáit Aontaithe Mheiriceá ach as dhá ghníomhaireacht Mheiriceánacha a bhí in iomaíocht lena chéile – The Associated Press (AP) agus United Press, cuideachta níos lú – go Teach an Ardmhéara ar an 21 Eanáir 1919. Le chéile, scaipeadh a dtuairiscí trí mhargaí móra sindeacáitithe go dtí na mílte nuachtán ar fud an 48 stát a bhí ann an t-am sin. D’éirigh leis na nuachtáin tráthnóna i Meiriceá, a bhí idir cúig agus ocht n-uair an chloig taobh thiar d’Éirinn, an nuacht a fhoilsiú an lá céanna, agus ba ar an 22 Eanáir a foilsíodh é sna nuachtáin mhaidine.

Cé go bhfuair na nuachtáin go léir na scéalta céanna ar an teileagraf, níor chuir sé sin bac ar gach fo-eagarthóir plé leo ar a bhealach féin. Trí bhíthin ceannlínte éagsúla agus dearcthaí ar leith, léiríodh an pobal mór inimirceach Éireannach i measc na léitheoirí in áiteanna áirithe, agus easpa mór dáimhe le cúrsaí na hÉireann in áiteanna eile.

The New York Times ba dhíograisí ag tuairisciú faoin tréimhse ag druidim leis an gcéad Dáil Éireann, agus d’fhoilsigh leathdhosaen tuairisc AP ag ullmhú dá scéal ar an 22 Eanáir ar bharr an chéad leathanaigh: “Irish Assembly Proclaims the Irish Republic.”

The Oakland Tribune, 21 Eanáir 1919

Chuir Oakland Tribune in California scéal AP ar bharr an leathanaigh ar an 21 Eanáir agus d’úsáid línte ón scéal ina shraith ceannlínte. “Dail Eireann, Convening Under Tacit Permission of British Government, Is Battleground of Paradoxes,” a d’fhoilsigh sé. “Half of Nationalists Elected to British Houses Are in Jail, but Other Half Will Participate in the Big Conclave.”

“Sons of Erin will send delegates to Paris,” an scéal ba mhó a tháinig as chéad suí na Dála, dar leis an scéal ar leathanach tosaigh The Statesman de chuid Austin, Texas ar an 22 Eanáir 1919.

I gcomparáid leis sin, d’fhoilsigh an Boston Evening Globe scéalta AP ar an leathanach tosaigh dhá lá as a chéile, an 21 agus an 22 Eanáir, agus chuir gairm neamhspleáchais na hÉireann i gcomhthéacs na n-éileamh níos leithne laistigh d’Impireacht na Breataine ar stádas tiarnais. “No Disturbance, Though Veterans of Great War Are Close at Hand,” a bhí mar cheannlíne an nuachtáin, agus aird á tharraingt aige ar léamh AP ar Fhiúsailéirí Bhaile Átha Cliath ag freastal ar lón chun fáilte abhaile a chur rompu díreach roimh chéad suí na Dála.

The Chicago Daily Tribune, 23 Eanáir 1919

Ar an 23 Eanáir, luaigh The Chicago Daily Tribune, cé go raibh sé ag brath ar thuairisc eile ón AP, “the threat that a free and hostile Ireland would be to England. The principal artery of English trade runs through the Irish sea, almost within sight of the Irish coast. For this reason it is not expected that England will allow the idea of a `free Ireland’ to get much beyond the talking stage.” I léarscáil a bhí ag gabháil leis an tuairisc, taispeánadh na lánaí loingseoireachta a d’fhéadfadh a bheith i mbaol agus cuireadh síos ar an oileán deighilte mar Chúige Uladh in aghaidh “Sinn Fein Ireland”.

Bhí réamhaisnéisí chomh mícheart céanna le feiceáil i ngnéithe de phreas Nua-Eabhrac, a bhí ar son na Breataine go suntasach. Ba é tuairim The Brooklyn Daily Eagle ar an 22 Eanáir:

“We do not know how far the plan of winking at what is said in Dublin will go. We assume, as the world is bound to assume, that no attention will be paid to the demand for a withdrawal of the British garrisons in Ireland. Probably any force exhibition by the Sinn Feiners will be put down.”

The Indianapolis News, 21 Eanáir 1919

Léirigh Hot Springs New Era de chuid Arkansas dearcadh iontais. “Probably No Country Except Ireland Could Present an Episode as Remarkable as the Assembly of ‘Dail Eireann’,” an cheannlíne ann, agus an dearcadh tógtha aige ón tuairisc AP a bhí ag gabháil leis.

D’úsáid The Indianapolis News in Indiana an scéal céanna agus ghlac sé dearcadh sceipteachais shearbhasaigh. “Dublin Winks While Rebel Parliament Sits,” a thosaigh a chuid ceannlínte ar an 21 Eanáir. “Enemies Freely Admitted to the ‘Dail Eireann’. ‘Republic’ is being born.”

Chuir an Miami Daily Metropolis tuairisc AP ar bharr an leathanaigh tosaigh ar an 22 Eanáir – ach is dóigh nár léigh sé go cúramach é. “Constitution of Republic is before Dail Eiream,” (sic) a thuairiscigh sé.

Cé gur annamh a d’fheicfeá ainm an údair sna nuachtáin céad bliain ó shin, sheas ceann amháin amach: Edward Pickard in The Yerington Times in Nevada. Cé gur léirigh sé dearcadh a bhí dímheasúil go ginearálta ar an Dáil i léirmheas a rinne sé ar an nuacht ar fud na hEorpa ar an 1 Feabhra, bhí Edward Pickard níos gaire don fhírinne ná go leor daoine nuair a thuar sé:

“The British government apparently intends to ignore the Sinn Fein republic until it undertakes to enforce laws that are in conflict with those established by the British; then the trouble is likely to begin.”

Vancouver Daily World, 22 Eanáir 1919

Ceanada

Bhí Ceanada, cosúil leis na Stáit Aontaithe, ag brath go mór ar thuairiscí a sheol gníomhaireachtaí nuachta idirnáisiúnta, go háirithe an Associated Press. Bhí dáimh ag na nuachtáin a bhí ar son na Breataine i gCeanada, nach raibh neamhspleách ón Ríocht Aontaithe fós, le tuin an AP a bhí sceiptiúil agus a thacaigh le Londain go ginearálta.

Sampla maith ón tráth sin an scéal ar leathanach tosaigh an Vancouver Daily World in British Columbia ar an 22 Eanáir. Is spéisiúil é a léamh fós sa lá atá inniu ann de bharr an tuin nimhneach a bhí aige – go háirithe faoi úsáid na Gaeilge sa Dáil.

“Declaration of Independence is Read in ‘Parliament’ in Gaelic, But Few Can Understand It. Fire of Oratory Killed by Use of Old Tongue,” a bhí i gceannlínte scéal an AP, a scríobhadh go háitiúil agus a dúirt, maidir leis na comhaltaí a bhí i láthair, “evidently felt themselves men playing great parts in a solemn sacrament.”

An Astráil

Sna háiteanna i bhfad i gcéin ina raibh diaspóra na hÉireann, bhíodh seachtainí nó míonna i gceist sular dtiocfadh an nuachta a fhad leo, agus é ag teacht ar longa ó Londain nó ó Bhaile Átha Cliath. Mar shampla, bhí leathanach iomlán faoi sheoladh Dháil Éireann ar an Freeman’s Journal in Sydney – ar an 3 Aibreán 1919.

Cé nach raibh an tuairisc tráthúil, bhí sí lán mionsonraí, agus thug an liosta oifigiúil iomlán den 29 comhalta a bhí i láthair agus thug sí dearcadh leathan ar an tábhacht ina leith. “The New Epoch in Irish History,” ceannlíne an Freeman’s Journal. Rinne sé cur síos ar an radharc laistigh de Theach an Ardmhéara:

“The entire waiting audience rose when the Republican members, as they are now officially styled, entered the Round Room shortly after 3.30, and prolonged cheers greeted them, women especially being particularly demonstrative in waving miniature flags and handkerchiefs.”

Fuarthas tuairiscí níos comhaimseartha san Astráil ar an teileagraf, ach ba mhinic gur ghearr iad, mar gheall go gcaití íoc as gach focal. Bhí éirí Dháil Éireann mar phríomhscéal ag The Newcastle Sun in New South Wales ar an 25 Eanáir, le ceannlíne a mhaígh go raibh Éire ar tí “the foreign yoke” de “English arrogance” a bhriseadh. San áireamh ina mheascán de ghiotaí nuachta teileagraim, d’fhoilsigh an Sun:

“Young men, women and priests dominated the proceedings. Count Plunkett was the only grey beard.”

An bealach ba thapúla a tháinig na chéad tuairiscí, mar ba ghnách na laethanta sin, ná trí bhíthin na ngníomhaireachtaí nuachta idirnáisiúnta a raibh oifigí acu i Londain. Bhí tuairisc Reuters gan dath ar leathanach tosaigh The Sydney Sun agus é brúite isteach idir scéalta as an India, an Phortaingéil agus an Rúis, chomh maith le fógraí le haghaidh gaothráin leictreacha, anlann agus subh. “The roll was called, standing orders adopted, and a declaration of independence read,” a bhí mar achoimre lom Reuters.

L’Intransigeant, 22 Eanáir 1919

An Fhrainc

Preas bríomhar na Fraince a chuir an spéis ba mhó ann nuair a chuir sé forógra saoirse na hÉireann sna ceannlínte agus nuair a tharraing sé aird ar a leagan Fraincise de. Thaispeáin foilseacháin Chaitliceacha Rómhánacha agus Bhriotánacha na tuairiscí sin ar a leathanaigh tosaigh.

“Fógraíonn tionól Shinn Féin Poblacht na hÉireann” an príomhscéal ón gcoigríoch ag L’Ouest-Éclair, nuachtán poblachtach agus Caitliceach Rómhánach a bhí lonnaithe in Rennes na Briotáine, ar an 23 Eanáir 1919.

Chuir an nuachtán Caitliceach Rómhánach La Croix an nuacht as Baile Átha Cliath faoin ngnáthghné ar an leathanach tosaigh, léaráid de Chríost ar an gcros agus an mana Laidineach “Go dTaga Do Ríocht.” Tugadh ar aird sa tuairisc ar an 23 Eanáir gur dhócha go gceapfadh an “Tionól mar dhea” “De Vakera” (sic) a bhí sa phríosún, mar phríomh-aire.

D’fhoilsigh an iliomad nuachtán laethúil i bPáras a dtuairiscí gearra féin as Baile Átha Cliath, cuid acu ina bpíosaí a bhí caite le chéile ó ábhar gníomhaireachtaí idirnáisiúnta agus phreas na hÉireann.

D’úsáid nuachtán na heite deise L’Intransigeant tuairiscí ón ngníomhaireacht Havas de chuid na Fraince agus ón Daily Chronicle as Corcaigh dá thuairisc ar an 22 Eanáir, “Fógraíonn Sinn Féin neamhspleáchas na hÉireann” i nGaeilge, i mBéarla agus i bhFraincis.

Thug Le Petit Parisien ar aird gur léigh S. Gabhán Ó Dubhthaigh forógra na saoirse, Faisnéis Neamhspleádhchuis, i bhFraincis (Declaration D’Independance).

Berliner Börsen-Zeitung, 23 Eanáir 1919

An Ghearmáin

Bhraith preas na Gearmáine, a bhí trína chéile mar gheall ar an gcíor thuathail eacnamaíochta agus a raibh cosc air tuairisciú go díreach ó Londain agus Baile Átha Cliath, ar ghníomhaireachtaí coigríche. Sampla maith a bhí in Berliner Börsen-Zeitung, a d’fhoilsigh tuairisc ghearr ó Reuters ar an 23 Eanáir, agus dátlíne Amstardam curtha léi. Thuairiscigh sé gur bhailigh 30 go 40 comhalta Shinn Féin le chéile i Halla na Cathrach i mBaile Átha Cliath, chun tarraingt siar na Sasanach as Éirinn a fhógairt. Foilsíodh an cur síos sin, nach raibh an-chruinn, in go leor nuachtáin Eorpacha an tseachtain sin, agus é aistrithe go teangacha éagsúla.

An Iodáil

Bhí dáimh ag daoine sna háiteanna imeallacha san Eoraip ina labhraíodh an Ghearmáinis, áit a raibh gealltanais tráth an chogaidh agus cainteanna Versailles ar tí teorainneacha a athrú, rud nach mbeadh ina bhuntáiste dóibh.

In Tirol, a baineadh go tobann as an Ostair-an Ungáir a bhí tite as a chéile agus a cuireadh isteach san Iodáil, d’inis Der Tiroler de chuid Bozen (leagan Gearmáinise ar Bolzano an lae inniu) dá lucht léitheoireachta a labhair an Ghearmáinis ar an 26 Eanáir gur chruthaigh éirí Dháil Éireann ceist mhíchompordach do Phríomh-Aire na Breataine, David Lloyd George. Bhí cogadh díreach buaite ag Sasana, a dúradh, inar throid sé ar son cearta agus neamhspleáchais náisiún, agus anois bhí an “tsaighead an dá thaobh” seo in Éirinn os a chomhair.

El Sol, 23 Eanáir 1919

An Spáinn

Tuairisceoir ó ghníomhaireacht na Spáinne Fabra a rinne ionadaíocht ar nuachtáin na Spáinne i mBaile Átha Cliath. Chuir siad nuacht na hÉireann ar leataobh in Eanáir 1919, áfach, mar gheall ar achrann sa Phortaingéil, áit a raibh éirí amach díreach curtha ar bun ag ríogaithe san arm chun cabhrú leis an Rí Manuel II filleadh ar an gcathaoir ríoga. Fós féin, thug formhór na nuachtán beagán spáis d’fheasacháin Fabra maidir le Dáil Éireann, agus cuireadh ábhar as nuachtáin na Breataine leo.

Bhí mar cheannlínte drámatacha in El Sol de Maidrid ar an 23 Eanáir “An fhadhb thromchúiseach in Éirinn” agus “D’ordaigh na scarúnaithe forógra láithreach na poblachta”. San áireamh ina thuairisc bhí achoimre ar thuairim ón nuachtán coimeádach Morning Post i Londain ag magadh faoi “éirí in airde” na ndaoine a bhí bailithe le chéile i dTeach an Ardmhéara agus tugadh rabhadh go bhféadfadh “imeachtaí fuilteacha” eascairt as éirí amach.