Éamon de Valera i Meiriceá

Deireadh leis an gComhdháil Síochána

Idir an tráth a d’éalaigh de Valera ó phríosún Lincoln i mí Feabhra 1919, agus an tráth a toghadh é ina Uachtarán ar an Dáil i mí Aibreáin, thosaigh a chuid smaointe ag díriú ar thuras chun na Stát Aontaithe. Bhíothas ar tí clabhsúr a chur le himeachtaí chomhdháil Versailles gan aon éisteacht a thabhairt do na toscairí poblachtacha as Éirinn. Ba ghearr go mbeadh deireadh leis an áiméar sin chun an t-aitheantas a theastaigh chomh géar sin ón tionscadal poblachtach a iarraidh. Le hAirteagal X de bhunreacht Chonradh na Náisiún a moladh in Versailles, cuireadh de cheangal ar na rannpháirtithe sláine na dteorainneacha idirnáisiúnta a bhí ar marthain a ráthú. Chiallódh sé sin, ar ndóigh, go mbeadh ar Éirinn fanacht laistigh den Ríocht Aontaithe. Dá ndéanfadh Comhdháil na Stát Aontaithe an Conradh ina raibh an moladh sin a dhaingniú, chuirfí deireadh, geall leis, le haon seans go mbeadh bealach taidhleoireachta ann chun neamhspleáchas na hÉireann a bhaint amach.

Chun teacht roimh an bhféidearthacht sin, thaistil de Valera, go luath i mí an Mheithimh, ó Learpholl go Nua Eabhrac, agus é as aithne agus faoi mhíchompord mór, ar bord an línéir SS Lapland. I dtreo, go pointe áirithe, nach dtabharfaí léiriú do na Briotanaigh ar a mhodh taistil, agus toisc gur ghá dó freisin teacht chuige féin tar éis an aistir, níor láithrigh sé os comhair an phobail go ceann tamaill tar éis dó a cheann scríbe a bhaint amach. Ina ionad sin, chaith sé tamall gairid ag fanacht i dteach Joseph McGarrity, ar phoblachtach mór le rá in Philadelphia é. I measc na n-aistear pearsanta eile a rinne sé i dtús na cuairte seo ar thír a bhreithe, d’éirigh leis an t-am a fháil chun cuairt a thabhairt ar a mháthair, a bhí críonna ag an am.

Éagsúlacht aoiseanna, tíreolaíochta agus straitéisí ba chúis leis an scoilt go pointe áirithe, ach d’fhéadfadh gur cúrsaí smachta ba mhó ba chúis léi. Trí dhúshlán na monaplachta cumhachta a bhí, geall leis, ag comhghuaillíocht Devoy agus Cohalan i measc Ghaeil Mheiriceá a thabhairt, ba ghearr go raibh troid ghéar idir lámha ag de Valera. Bhain sé sin dá threo é agus é ag díriú ar a phríomhchuspóirí, ar feadh i bhfad sa chuid eile den tréimhse a chaith sé i Meiriceá.

Bhí an méid sin le teacht fós, áfach. Nuair a láithrigh de Valera os comhair an phobail den chéad uair i Nua-Eabhrac an 23 Meitheamh 1919 in óstlann cháiliúil Waldorf-Astoria, ag ócáid a bhí go mór i mbéal an phobail, bhí sé ann, go pointe áirithe, ionas go mbeadh deis fótagrafaíochta aige le Devoy agus Cohalan, i measc daoine eile. D’éirigh go maith leis an ócáid agus ba dhearfach an túsphointe é le haghaidh chéad chuairt lasrach de Valera. D’éirigh leis 6,000 éigin míle taistil agus na dosaein de chainteanna poiblí a shá isteach i dtréimhse arbh éigean má b’fhaide í ná trí seachtaine. Is cinnte gur chuir an chuairt le próifíl de Valera agus le próifíl chúis phoblachtach na hÉireann araon. Ní haon iontas gur i gcathracha ar nós Bhostúin a raibh daonra mór Éireannach iontu ba mhó a tháinig daoine chun éisteacht leis.

Níor thuras gan trioblóid é amach is amach áfach. Tharla rudaí anois agus arís ar an mbealach a léirigh an méid daoine a bhí ag cur in aghaidh cúise i dtír ina raibh an bhiogóideacht fhrith-Éireannach agus fhrith-Chaitliceach fréamhaithe sa stair. Go háirithe, láithrigh baill den Ku Klux Klan ag go leor slógaí i ndeisceart Mheiriceá agus thug siad le fios go soiléir go raibh siad in aghaidh de Valera a bheith i láthair.

D’ainneoin na ndeacrachtaí sin, d’éirigh thar barr leis an ngné sin de mhisean de Valera, agus rinneadh méid airgid arb ionann é agus na milliúin dollar sa lá inniu a bhailiú ar son na cúise poblachtaí. Aistríodh cuid den airgead sin go dtí an t-eachtra ab aistí, b’fhéidir, i measc a oiread eachtraí a tharla le linn iomlán chuairt de Valera. Cuireadh iasacht as airgead a bailíodh in ainm Phoblacht na hÉireann ar fáil d’ionadaithe an Aontais Shóivéadaigh a bhí ina thús, agus a raibh géarghá aige leis an gcineál airgeadra crua a bhí á chruinniú go flúirseach ag poblachtaigh na hÉireann. Mar urrús baineadh úsáid as rísheoda na Rúise, a bhí tógtha ag na Boilséivigh ón teaghlach Romanov, a cuireadh chun báis go gairid roimhe sin. Is ar an mbonn go raibh súil ag na poblachtaigh go bhfaighidís aitheantas ón Rúis don Phoblacht a chosain siad an gníomh sin. Níor tharla sé sin, ó b’fhearr leis na Boilséivigh plé leis an mBreatain. D’fhan na seoda i seilbh na hÉireann go ceann go leor blianta sular tugadh iad ar ais do na Sóivéadaigh sa bhliain 1949 nuair a thug siadsan ar ais an bhun-iasacht.

Lasmuigh d’eadarlúidí den sórt sin, chuir an scoilt ó thaobh pearsantachtaí agus beartais de a luaitear thuas an misean i mbaol tubaiste. Tapaíodh an deis an t-aighneas, a bhí ag géarú de réir a chéile, a chur os comhair an phobail ar scór agallamh nuachtáin a thug de Valera. San agallamh, dúirt sé nach raibh sé aineolach ar leasanna slándála na Breataine agus go hiomlán i gcoinne an Bhreatain do ghlacadh an bheartais chéanna i leith na hÉireann a bhí ag na Stáit Aontaithe ag an am i leith Chúba. D’aithin SAM féinriail inmheánach Chúba ach dhiúltaigh sé ligean dó comhghuaillíochtaí a fhorbairt le tíortha eile a d’fhéadfadh bheith ina mbagairt ar leasanna Mheiriceá. Tháinig Devoy agus Cohalan i dtír ar an agallamh chun a mhaíomh go raibh an t-idéal poblachtach go scarfaí go hiomlán leis an mBreatain á ghéilleadh ag de Valera agus d’úsáid siad é mar bhata meafarach chun greasáil a thabhairt do champa de Valera.

Tháinig na difríochtaí idir de Valera agus Cohalan-Devoy chun cinn nuair a bhunaigh de Valera eagraíocht nua, The American Association for the Recognition of the Irish Republic, le dul in iomaíocht le FOIF. Le linn an achair ghearr a bhí fágtha ag de Valera sna Stáit Aontaithe, ba bheag a d’fhéadfadh an eagraíocht nua seo a dhéanamh mar ghníomh nithiúil. D’imir sé drochthionchar ar chinniúint FOIF mar sin féin, agus tháinig meath tapa ar fhigiúirí ballraíochta na heagraíochta, meath a bhí doleigheasta i ndeireadh na dála. Thacaigh an Chomh-Aireacht i mBaile Átha Cliath le de Valera i rith na díospóide ar fad.

Nuair a d’fhill de Valera ar Éirinn i mí na Nollag 1920, ba mhór an faoiseamh é do gach duine lenar bhain an scéal. Níor thréimhse lúcháire aige féin é go pearsanta, go háirithe mar go raibh sé scartha óna chlann óg, nó ón gcúis a raibh sé ag gníomhú ar a son. Níor baineadh dada suntasach amach i dtéarmaí tacaíocht taidhleoireachta do neamhspleáchas na hÉireann, agus d’fhan formhór an mhéid mhóir airgid a bailíodh i gcuntas bainc i Meiriceá ar feadh na mblianta mar gheall ar aighnis dlí. Léiríodh arís eile acmhainn na gluaiseachta poblachtaí í féin a scoilteadh ina grúpaí a raibh an dearg-ghráin acu ar a chéile. Tharlódh scoilt eile faraor sa ghluaiseacht chéanna, a bheadh níos mó fós agus a bheadh millteanach fuilteach, de bharr an easaontais faoi Chonradh Angla-Éireannach mhí na Nollag 1921, beagán thar bhliain tar éis do de Valera filleadh ar Éirinn.