Gnóthaí míleata ague polaitiúla

Bráithreachas Phoblacht na hÉireann

I gcúrsaí polaitíochta, mhaígh dreamanna éagsúla seasamh mar fhórsa dlisteanach míleata na Poblachta. Ba é Bráithreachas Phoblacht na hÉireann (IRB) an chéad dream acusan. Thug an IRB cúnamh do na Fíníní sna 1860idí dá n-éirí amach, agus ba í Comhairle Mhíleata Ard-Chomhairle an IRB a bhí i gceannas ar Éirí Amach na Cásca in 1916. Tá bunreacht 1873 an IRB caolchúiseach go maith faoina gcuid aidhmeanna. Más é is cúram don eagraíochta “to prepare Ireland for the task of recovering her independence by force of arms”, bhí sé teoranta do “the exercise of moral influence” chun an sprioc sin a bhaint amach in aimsir shíochánta. B’éigean do bhaill na heagraíochta móid dílseachta a ghlacadh don Ardchomhairle, a bhaist “Rialtas na hÉireann” uirthi féin. Gheall na baill a bheith umhal do bhunreacht an IRB agus dá n-oifigigh shinsearacha.

Is léir nach raibh idirdhealú soiléir á dhéanamh fós idir gnóthaí míleata agus gnóthaí polaitíochta. Go deimhin, ba dheacair an t-idirdhealú sin a dhéanamh ar aon nós, ceal dóthain daoine cumasacha sa ghluaiseacht. Go dtí gur bunaíodh Dáil Éireann, mhaígh Ardchomhairle an IRB gurbh é féin rialtas na hÉireann de réir dlí, agus d’éiligh sé dílseacht ó cibé fórsaí míleata a bhí ann. Fiú tar éis Eanáir 1919, bhí an IRB fós ar an bhfód, ach é gníomhach sa saol polaitiúil agus míleata faoi choim, go háirithe toisc go raibh Mícheál Ó Coileáin ceaptha ina Uachtarán ar an IRB sa tréimhse sin. Is é an Coileánach is mó a sheasann don chumasc idir an dá réimse sin.

Óglaigh na hÉireann

Scéal eile is ea stair Óglaigh na hÉireann. Ag deireadh 1913 agus faoi theannas ghéarchéim an Rialtais Dúchais a bunaíodh Óglaigh na hÉireann, mar fhreagairt ar “the display of military force and the menace of armed action” ó na hAontachtaithe. Ba é aidhm na heagraíochta “the rights and liberties common to all the people of Ireland” a ráthú agus a shlánú, le fórsa a bhí “defensive and protective”. Tá struchtúr na heagraíochta leagtha síos i mbunreacht Óglaigh na hÉireann, a d’fhormheas an Coiste Sealadach i nDeireadh Fómhair 1914. Tugadh cumhacht fhoriomlán do Chomhdháil Ghinearálta, agus bhí Comhairle Ghinearálta níos lú agus Feidhmeannach Ceannais freagrach as an ngnáthriarachán. Níor leag an eagraíocht síos aon chuspóir beartais pholaitiúil soiléir. Níor tháinig aon athrú mór ar struchtúr na heagraíochta le Comhdháil 1917, ach toisc gur toghadh an oiread sin daoine a raibh poist acu i Sinn Féin mar cheannairí éagsúla sna hÓglaigh, ba léir gurbh é an Poblachtachas a bhí i ndán d’Óglaigh na hÉireann.

Léiríodh na cúiseanna imní contrártha sin le hionsaí marfach Óglaigh na hÉireann ar pháirtí Chonstáblacht Ríoga na hÉireann i Sulchóid Bheag, Co. Thiobraid Árann, ar lá na chéad Dála. Ní raibh na hionsaithe ceadaithe ag struchtúr ceannais Óglaigh na hÉireann fiú, gan trácht ar aon Aire Cosanta sa Dáil, post nárbh ann dó go dtí an lá ina dhiaidh sin nuair a ceapadh Richard Mulcahy ina Aire Cosanta pro tem ag cruinniú príobháideach na Dála.

Cháin muintir na háite an feallmharú go tréan, rud a mhíníonn a laghad cainte a bhí ar an scéal i ráiteas na Roinne sa Dáil maidir le hoibríochtaí míleata sna míonna ina dhiaidh sin. Ach fanacht ina tost, d’éirigh leis an Dáil aon rannpháirtíocht i gconspóidí áirithe a shéanadh ar feadh tamaill. Ach thapaigh Rialtas na Breataine an deis seo milleán a chur ar an bhfeachtas Poblachtach. Agus ar an taobh eile, ní mó ná sásta a bhí baill áirithe d’Óglaigh na hÉireann, iad ag éileamh beannacht ón Dáil dá gníomhartha ar son na Poblachta.

“Close association”

An 10 Aibreán, rinne de Valera, comharba Chathail Bhrugha mar Uachtarán ar Aireacht Dáil Éireann, ráiteas foirmiúil beartais ina raibh tagairt don Aire Cosanta, agus é “in close association with the voluntary military forces which are the foundation of the National Army”. D’fhéadfaí an focal “foundation” a thuiscint sa chaoi nárbh iad Óglaigh na hÉireann arm an Stáit go fóill. I Lúnasa, rinne Cathal Brugha, an tAire Cosanta nuacheaptha, agus duine de thaoisigh Óglaigh na hÉireann, soiléiriú ar an scéal le móid dílseachta. Bhí an mhóid le glacadh ag Óglaigh na hÉireann, Teachtaí Dála agus fostaithe Dháil Éireann araon. Ba réiteach ar cheist amháin é sin, ach tharraing sé ceist eile faoin idirdhealú idir an t-údarás polaitiúil agus an t-údarás míleata.

Is cosúil go raibh drogall ar thaoisigh an Bhráithreachais an mhóid dílseachta a thabhairt, ar eagla go mbainfeadh sé de sheasamh an Bhráithreachais ó thaobh dlisteanacht phoblachtach de. De réir a chéile áfach, thug geall le gach duine an mhóid, Óglaigh idir sean agus nua ina measc, sna míonna ina dhiaidh sin. Ar thaobh amháin, tugadh bonn cirt d’Óglaigh na hÉireann, faoi stiúir máistrí polaitiúla, ar baill nó iarbhaill na heagraíochta céanna cuid acu siúd, ar ndóigh. Ach foinse conspóide a bheadh ann idir an dá thaobh, dá bhfeicfí go raibh an seasamh poblachtach á thréigean, fiú go sealadach, ag an Dáil leis an móid. Tháinig an crú ar an tairne le síniú an Chonartha Angla-Éireannaigh an 6 Nollaig 1921, agus daingniú an chonartha i nDáil Éireann an mhí ina dhiaidh sin.