An chéad chruinniú poiblí de Dháil Éireann

Féach ar an Amlíne

Bhí an chéad chruinniú poiblí de Dháil Éireann ar siúl i dTeach an Ardmhéara, Baile Átha Cliath ar an 21 Eanáir 1919 agus ócáid shollúnta, státúil agus stairiúil a bhí inti.

Eagraíodh gach gné den ócáid chun teachtaireacht a chur in iúl do na daoine a bhí i láthair – lena n-áirítear na Teachtaí Dála iad féin – agus don domhan mór taobh amuigh go rabhthas ag cur tús le ré nua i stair na hÉireann. Cuireadh an iarracht chéanna isteach in eagrú imeachtaí an lae is a cuireadh isteach in eagrú Éirí Amach na Cásca féin beag ná mór agus bhain go leor stíle agus drámaíochta leo dá bharr. Ní haon ionadh é seo toisc go raibh ról ag neart gníomhaithe cultúrtha i bpleanáil an dá ócáid.

Scéal príomhleathanaigh faoin gcéad suí poiblí de chuid Dháil Éireann / Alamy Stock Photo

Láthair

Bhain an-tábhacht le rogha na láithreach don chruinniú. Theastaigh láthair i lár Bhaile Átha Cliath a raibh dóthain spáis ann le freastal ar an slua mór a rabhthas ag súil leis, ach níor chóir go mbeadh baint ag an láthair leis an seanréimeas. Ní rabhthas in ann foirgneamh Pharlaimint na hÉireann ar Fhaiche an Choláiste a úsáid mar sin, an áit a shuíodh Parlaimint Gratton agus ar le Banc na hÉireann é faoin tráth seo, toisc go mbeadh an nasc leis an seanréimeas róláidir. Ní rabhthas in ann na foirgnimh de chuid Choláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, inar reáchtáladh roinnt suíonna de chuid Chomhdháil na hÉireann in 1917–8, a úsáid ach oiread. Ar deireadh, cinneadh go raibh Seomra Cruinn Theach an Ard-Mhéara cuí mar láthair don chruinniú.

Bhí ról lárnach ag an bpoiblíocht a rinneadh ar an gcruinniú, a bhí ar siúl ar an 21 Eanáir 1919, lena rath. Ní dhearnadh aon iarracht duaithníocht a úsáid ná dallamullóg a chur ar na húdaráis i gCaisleán Bhaile Átha Cliath. I gcodarsnacht leis sin, rinneadh gach aon iarracht aird a tharraingt ar na himeachtaí. Tugadh tús áite do riachtanais iriseoirí agus dóibh siúd a bhí ag oibriú le nuachtáin idirnáisiúnta go hairithe. Tugadh suíocháin iontacha ar feadh an chruinnithe do na scórtha iriseoirí a bhí ann agus tugadh dinnéar saor in aisce dóibh níos déanaí mar chomhartha dea-bhéasa ón tionól nua.

Is ionadh é sa chomhthéacs seo nach ndearnadh eagarthóirí an imeachta aon socrú go mbeadh ceamaraí nuachta ann chun na himeachtaí a chur in iúl don phobal i bpictiúrlanna ina dhiaidh. Chaill siad an deis go mbeadh feasacht ní ba leithne ag an bpobail ar imeachtaí an lae ná an tuairisc a bheadh fiú sa nuachtán ba mhó ag an am. Is mór an t-iontas nach ndearnadh amhlaidh cé gur baineadh leas as an modh nua seo, agus d’éirigh go maith leis, ag sochraidí móra Dhiarmada Uí Dhonnabháin Rosa in 1915 agus Thomáis Ághas in 1917.

Cuireadh chuig cruinniú príobháideach de Dháil Éireann, ar an 7 Eanáir 1919 / Le caoinchead Leabharlann Náisiúnta na hÉireann

Cinntí ríthábhachtacha

Bhí gá le cinntí ríthábhachtacha a dhéanamh maidir le stádas an tionóil, cé a dtabharfaí cuireadh dóibh teacht chuige, cathain a chasfar le chéile agus cén t-ainm a bheadh air. Gheall iarrthóirí Shinn Féin i bhforógra don olltoghchán i Nollaig 1918, i measc rudaí eile, “tionól bunreachta ina mbeadh daoine a roghnóidh daoine i ndáilcheantair Éireannacha” a bhunú agus go mbeidh sé sin in ann “labhairt agus feidhmiú ar son mhuintir na hÉireann, chun saol sóisialta, polaitíochta agus tionsclaíochta na hÉireann a fhorbairt”. Níor luadh an focal “parlaimint” ar chor ar bith. Agus níor ligeadh air go mbeadh cumhachtaí ag an tionól beartaithe dlíthe a dhéanamh, ná go mbunófaí feidhmeannas uaidh.

Bhí ar chomhaltaí Shinn Féin athbhreithniú a dhéanamh ar a gcuid pleananna nuair a d’éirigh chomh maith sin leo san olltoghchán sin. Go luath i mí Eanáir, chinn siad go mbreathnóidh an comhthionól air féin, agus go ndéanfar cur síos air, mar pharlaimint náisiúnta. Glacadh leis an bhfocal “Dáil”, focal Gaeilge a úsáidtear chun cur síos a dhéanamh ar chomhairle nó ar thionól, mar an focal arbh fhearr ag ardfheis Shinn Féin an Deireadh Fómhair roimhe sin. Agus mar sin ba faoin ainm “Dail Eireann” (gan na marcanna diaicriticiúla) a foilsíodh taifead oifigiúil na n-imeachtaí, agus aithníodh na comhaltaí aonair a bhí ann mar Theachtaí Dála.

Ag socrú an dáta

Bhí ar na poblachtaigh rudaí a shocrú go tapa. Bheadh oscailt stáit Westminster ar siúl i mí Feabhra agus bhíothas ag iarradh go mbeadh an chéad seisiún poiblí den Dáil roimhe sin. Ba chinnte go bhfreastalóidh an 26 Teachta Parlaiminte Aontachtaí ar Westminster agus síleadh go bhfreastalódh an seisear Teachtaí Parlaiminte a bhí ar son an Rialtais Dúchais air chomh maith. Thabharfadh sé sin le fios don domhan mór go raibh na hÉireannaigh ar a gcompord leis an nasc leis an mBreatain. Cuirfear tús le Comhdháil Síochána Versailles ar an 18 Eanáir agus roghnaíodh foireann d’ionadaithe poblachtacha chun dul chuige agus iarracht a dhéanamh éisteacht a fháil i gcomhair chás na hÉireann. Bhíothas ag súil go mbronnfadh an Dáil aitheantas foirmiúil agus oifigiúil ar na toscairí seo agus go mbeadh seans níos fearr an go n-éireodh leo mar sin.

Grúp-phortráid ina bhfuil Comhaltaí den Dáil, a tógadh lasmuigh de Theach an Ard-Mhéara, an 21 Eanáir 1919 / Le caoinchead Leabharlann Náisiúnta na hÉireann

Cuirí

Tugadh cuireadh do gach iarrthóir ar toghadh iad san olltoghchán. Níorbh aon ionadh nár ghlac aon duine de na hAontachtaithe leis an gcuireadh. Bhí roinnt poblachtach ag súil go bhfreastalódh ionadaithe ó Pháirtí Parlaiminteach na hÉireann ar an ócáid chomh maith. Bheadh deis ní b’fhearr ag an Dáil ansin a mhaíomh gur labhair sí ar son na tíre ar fad. Ar deireadh, rinne an seisear Teachtaí Parlaiminte a bhí ar son an Rialtais Dúchais baghcat ar chéad suí na Dála agus ar gach ceann eile ina dhiaidh sin.

Dar ndóigh, ní raibh iarrthóirí rathúla uile Shinn Féin i láthair fiú toisc go raibh cuid mhór díobh sa phríosún ag an am. As an 69* duine a bhí incháilithe, bhí níos lú ná 30 díobh saor ar an 21 Eanáir. Bhí bréagléiriú tomhaiste ann i measc an lín bhig seo dóibh siúd a bhí i láthair ar an lá fiú. Marcáladh go raibh Micheál Ó Coileáin agus Harry Boland beirt “i láthair” ar an rolla i dtosach, ach athraíodh an taifead ina dhiaidh le léiriú go raibh siad “as láthair”. Bhí an Coileánach agus Boland ag socrú éalú Éamoin de Valera ó phríosún Lincoln ag am, a tharlódh coicís ina dhiaidh agus ní raibh siad ag iarraidh aird a tharraingt ar an gcaoi nach raibh siad i láthair.

Sceitsí a tharraing Frank Leah i dTeach an Ardmhéara, 1919 / Le caoinchead Leabharlann Náisiúnta na hÉireann

Imeachtaí

Reáchtáladh imeachtaí an lae i nGaeilge amháin. Léirigh sé sin díograis na rannpháirtithe nach mbainfeadh an scaradh ón mBreatain le cúrsaí polaitiúla amháin ach le cúrsaí cultúrtha chomh maith. Cuireadh na tuairiscí priontáilte ar na himeachtaí ar fáil i gcló gaelach ar fad, a bheag ná a mhór, cló a bhíodh in úsáid ag an am d’ábhair a foilsíodh i nGaeilge. Ba iad ainmneacha na n-aontachtaithe nach raibh i láthair agus comhaltaí an pháirtí Éireannaigh an t-aon eisceacht air sin, mar aon le hainmneacha Roger Sweetman, Robert Barton, Michael Colivet agus Constance de Markievicz, agus na haistriúcháin Fraincise agus Bhéarla ar ráiteas beartais a aontaíodh orthu le linn an chruinnithe. Mar phoblachtaigh, bhí an chuid ba mhó de na daoine a bhí i láthair i gcoinne teideal onóra mar gheall ar a bprionsabail, ach rinneadh cur síos ar an gCunta Pluincéad agus ar an gCuntaois Markievicz lena dteidil, de réir cosúlachta mar gheall nár de bhunús Briotanach ceachtar den dá theideal.

Ní hamháin sin, ach ba ag an gCunta Pluincéad a raibh an onóir an óráid tosaigh a dhéanamh inar dhírigh sé ar Chathal Brugha a ainmniú mar Cheann Comhairle (spéicéir) gníomhach. Rinneadh an Dáil a nascadh le hÉirí Amach 1916 láithreach ansin; gortaíodh Brugha go dona le linn imeachtaí an Éirí Amach agus cuireadh mac Phluincéad chun báis toisc gur shínigh sé Forógra Phoblacht na hÉireann. Soiléiríodh gabháil freagrachta as an Éirí Amach i gclásail tosaigh Fhorógra na Saoirse, a bhí ar cheann de na trí ráiteas faoin mbunbheartas ar glacadh leo.

Díreach i ndiaidh thoghchán Bhrugha mar Cheann Comhairle, a bhí gan freasúra, ghlaoigh sé ar an Athair Micheal O’Flanagan, leas-uachtarán Shinn Féin, a bhí ar cheann de na sagairt phoblachtaigh ba mhó cáil sa tír, paidir a rá. Roghnaíodh an tAthair O’Flanagan le haifreann sochraide Uí Dhonnabháin Rosa a cheiliúradh trí bliana go leith roimhe sin agus bhí sé an-ghníomhach i bhfeachtas na bpoblachtach le linn an toghcháin ba dhéanaí. Ba rogha mhaith é mar sin, cé go raibh ní ba mó thrioblóide ag an Athair O’Flanagan leis na sagairt a bhí os a chionn mar gheall air. Bhí baint láithreach ansin idir na himeachtaí agus an Caitliceachas Rómhánach mar a chleacht an chuid ba mhó, ach ní gach duine, díobh siúd a bhí i láthair agus iad ina rannpháirtithe nó ina mbreathnóirí.

Cuireadh chuig an chéad suí poiblí de Dháil Éireann / Leabharlanna Átha Cliath Theas; Cartlann Capuchin

Na buntéacsanna

Glacadh le bunreacht sealadach na Dála ar deireadh, chomh maith leis na trí bhuntéacs: Forógra na Saoirse, Scéal ó Dháil Éireann chum Saor-Náisiún an Domhain inar leagadh amach bunús mhaíomh na hÉireann ar son na saoirse agus an Clár Daonlathach ina léiríodh clár oibre sóisialta na Poblachta nua. Léadh an chéad dá cheann amach i nGaeilge, i bhFraincis agus i mBéarla (san ord sin), agus léadh an tríú ceann amach i nGaeilge agus i mBéarla.
Agus b’in an méid a tharla, seachas sosanna gairide ina raibh an Ceann Comhairle nó Teachtaí ag caint. Ní raibh an ócáid ach thart ar dhá uair ar fad agus bhraith tuairim an phobail air ar thuairimí polaitiúla na ndaoine. Shíl an nuachtán aontachtaí ba mhó sa tír ag an am, The Irish Times, nach raibh ann ach cur i gcéill a bhí “futile and unreal”. Rinne staraí Francach, a d’fhoilsigh leabhar ar stair na hÉireann na linn na mblianta sin níos déanaí, cur síos air mar thús “ré nua”. Bhí tuairimí iomadúla ag daoine a bhí idir an dá thuairim seo. Is cinnte, i meon na ndaoine a bhí páirteach ann, gur trasnaíodh Rubicon, ach níor léir dóibh cén áit a rachadh an tír sna céimeanna beaga a thógfadh sí ina dhiaidh sin.

* Toghadh ceathrar de chomhaltaí Shinn Féin do dhá dháilcheantair, mar sin shuigh 69 comhalta sa 73 suíochán.

Ábhar spéise eile

Díospóireacht Dála

Dáil Éireann, 21 Eanáir 1919

Tháinig na Teachtaí i gceann a chéile i nÁrus Árd-Mhéire Bhaile Átha Cliath ar a 3.30 iar nóin.

Léigh an díospóireacht

Aiste i bhfoirm pictiúr

Tuairisciú ar an gCéad Dáil sna meáin

Ar ócáid chéad suí Dháil Éireann ar an 21 Eanáir 1919, chuaigh na scórtha nuachtán ar fud ríocht easaontaithe san iomaíocht lena chéile chun tuairisc a thabhairt ar an rud ar a dtugtar go minic “the first draft of history.”

Léigh níos mó

Scéal fada

Faisnéis Neamhspleádhchuis

The Declaration of Independence was one of the three texts that were at the heart of the proceedings of the first public sitting of Dáil Éireann.

Léigh níos mó